100% maleducadas: María Acosta: "A porta de acceso ó mundo fantástico non pode ser accesible a calquera"

Quen de cando en vez bote un ollo a este blog saberá que andamos a voltas, outra vez máis, coa fantasía en galego. Repasando títulos de literatura fantástica na maleducada lingua rosaliana atopamos un, en concreto, publicado o ano pasado, O enigma dos nove sepulcros; é este un libro que chama inmediatamente a atención de quen le as palabras que están impresas na súa contracapa:

"Un mozo de Coruña que percorría a Cidade Vella, atopa un sumidoiro aberto nunha calella e descende por el para pescudar. Unha porta pintada na parede dálle acceso a un mundo fantástico, mais estrañamente familiar. Este mozo Sen Nome, xunto co seu amigo Brains, pasará unha chea de aventuras polas terras de Gapsiq na procura da solución do Enigma dos Nove Sepulcros."

A autora de O enigma dos nove sepulcros chámase María Acosta e, polo pouco que sabemos dela, a través do que nos contou, posúe una personalidade verdadeiramente activa e inquieta.

Naceu na Coruña no 1959, un ano singular do primeiro ao último dos seus 365 días. En xaneiro, Fidel Castro toma o poder en Cuba ao vencer a Revolución que liderara, e o Papa Xoan XXIII anuncia o Concilio Vaticano II, aínda que máis relevante para nós que iso é que Ana María Matute obtén o premio Nadal por Primera memoria. En febreiro reúnese por vez primeira o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos. En marzo, a China invade o Tíbet obrigando ao exilio a moitos budistas, incluído o seu líder, o Dalai Lama. E así van pasando os meses ata que en decembro nace Maria Acosta Díaz, o mesmo mes no que nacerán tamén a cantante Ana Torroja ou o actor Val Kilmer.

Vivirá e estudará na cidade ata que, en 1980, marcha estudar Socioloxía a Madrid, especializándose máis tarde en Antropoloxía Social.

A súa vida transcorre plácida na cidade do oso e o albedro, pero o seu maxín bule sen descanso, e así, nos anos 90, decide apuntarse a un taller literario por correspondencia, e nace así unha das súas primeiras historias, en castelán, que hoxe temos a fortuna de poder ler en galego como A rebelión no espazo para escritores noveis no blog de Galaxia.

A súa imaxinación atopa un caldo de cultivo marabilloso colaborando nunha radio de barrio, que frecuentará por espazo de varios anos nos que experimentará coa rima, versificando novas de actualidade, e cos relatos por fascículos, porque para os oíntes recrea As sombras, unha novela por entregas, de corte policíaco e con partes de literatura fantástica, narrada orixinalmente en castelán, como todo o que escribía por aquela época, pero que rematou por traducir ao galego.

Pouco despois, estudando oposicións a lingua e literatura castelá, interesarase polas Cantigas de Santa María, que a levarán a achegarse á literatura en galego.

Logo de case dúas décadas vivindo lonxe de Galicia, retorna á Coruña en 1999 e, malia que nunca deixa a escrita por completo, non será ata 2008 cando decida poñerse en serio ao choio. De feito, confesounos que dende hai un par de anos, por consello dun libro para escritores, non deixa de escribir un mínimo de tres páxinas ao día. Esta confesión resultounos curiosa, senón á Bibliotecaria Maleducada, polo menos si a min (Dúas Lúas), porque lera algunha vez que José Saramago obrigábase a escribir dúas páxinas ao día, así que María Acosta escribe máis que o mesmo premio Nobel. Non sei se o sabía…

E púxose tan en serio que dende que escribiu a súa primeira historia escrita e pensada en galego, Patacas e máis patacas, xa non puido escribir noutra lingua, nin puido deixar de escribir, e grazas a iso hoxe podemos ter entre as mans O enigma dos nove sepulcros.

Ávidas por saber máis dese mundo no profundo doutro mundo, puxémonos en contacto con ela e fixémoslle chegar un decálogo de cuestións para nós esenciais ao respecto. E, para a nosa ledicia, non tardou nada en respondernos. Velaquí, sen máis demora, a conversa:

Pregunta (Maleducadas). O protagonista de O enigma dos nove sepulcros pasea pola Coruña. É casualidade, porque en calquera lugar podemos atopar portas á fantasía, ou vives a cidade como un lugar proclive ao fantástico?

Resposta (María Acosta). Ámbalas dúas cousas. Por unha banda calquera cousa ou lugar pode suxerirte unha historia, xa sexa de fantasía ou de intriga ou un drama, tan só hai que deixar que a mente atope a historia adecuada ó sitio ou á situación que estás vendo. Por outra, a cidade de Coruña é moi proclive á fantasía, pero tamén ás historias de intriga.

P. Segundo limos nas sinopses da obra, o protagonista non ten nome. Como é iso? Non resulta complicado guiar a historia a través dunha personaxe anónima?

R. Pois non resulta complicado, de feito ten un nome que é Sen Nome. Ademais na literatura, e sobre todo nos contos de tradición oral, hai unha morea de personaxes que non teñen nome ó principio da historia porque deben gañalo. Estas historias de heroes sen nome o que realmente están a contar son o camiño de iniciación á outro tipo de vida, polo xeral significa o paso da vida de mozo á vida de adulto.

P. Chamounos a atención que a porta a un mundo fantástico se atope nos sumidoiros. Por que os sumidoiros?

R. A porta de acceso ó mundo fantástico atópase nun sumidoiro porque unha entrada dese tipo non pode ser accesible a calquera, debe estar agochada, só pode ser descuberta pola persoa axeitada. O personaxe que descubre este tipo de portas, xa sexa porque entra nun burato dunha árbore, como Alicia, ou porque baixa polo sumidoiro, como Sen Nome, debe ser curioso e con ganas de aprender e de descubrir novas cousas máis aló do seu mundo ordinario. Tan só este tipo de persoas teñen acceso á fantasía e a maxia. Sen Nome atopa a porta porque é curioso, porque ten un afán de descubrir novas cousas, de saber máis.

P. Que nos podes contar sobre o mundo que atopará o rapaz tras os sumidoiros? En que se diferenza e en que se parece ao noso?

R. Atopará un mundo familiar e ó mesmo tempo abraiante e absurdo. Será un mundo no que ó principio non se senta cómodo, pero no que, a medida que pase o tempo, comprenderá moito mellor.

P. Limos que en certa medida comparas o teu libro con Alicia, de Carroll. Que outras referencias, literarias ou non, tiveches á hora de escribir o libro?

R. Hai un pouco de todo, porque eu son unha persoa que leo de todo. Así que no libro pódense atopar referencias a Alicia no País das Marabillas, sobre todo no que a refire á estrutura (alguén baixa por un burato e accede a un mundo impensable ata o de agora), pero tamén á historia máis antiga de Galicia (os druigras), á mitoloxía grecorromana (isto moi visible no poema que guía a Sen Nome dende o inicio da historia), ós libros clásicos de fadas europeos (aparecen elfos e ananos), ós meus estudos de antropoloxía social (alguén debe ganarse un nome a través dunha serie de probas que debe resolver e só no momento en que demostre a súa madurez terá dereito ó seu novo nome e polo tanto a integrarse na sociedade como un membro adulto máis).

P. Gústanos a idea de que a fotografía che sirva como inspiración. Con que imaxe, de todas as que acompañan ao libro, te quedarías, e por que? Podes pasárnola para compartila coas nosas lectoras e lectores?

R. Hai unha imaxe a que lle teño moito cariño que é a do Suplicante e o Gardián do Bosque. Fíxena xa hai unha morea de anos cando estaba a pasear co meu can Ulises, recentemente falecido, polos montes de Bertamiráns. Esta zona preta de Santiago ten unhas paisaxes moi fermosas e aí atopei unha chea de pedras, árbores e casas en ruínas moi suxestivas. Ademais, a miña mente é moi fantasiosa e cando fago unha fotografía, sexa do que sexa, sempre penso ¿que haberá detrás? ¿é o que vexo ou hai algo máis?

O Suplicante e o Gardián do Bosque
Imaxe de María Acosta.

P. Inventar una linguaxe, ou palabras dela, é un recurso moi empregado na literatura fantástica que aparece na túa novela. Xa pensaras empregala ou xurdiu a idea como una necesidade ao ir escribindo?

R. Dende o principio tiña claro que cada unha das sociedades debería ter un idioma propio, tentei face-la cousa o máis sinxelo posible para non enlearme demasiado, pero como sempre enleeime; por exemplo, coas adiviñas, pareceume que utiliza-las adiviñas como sistema para que Sen Nome vaia avanzando na historia sería divertido, tiñan que estar en verso, tódalas adiviñas tradicionais teñen unha rima, moio sinxela, pero a teñen. Máis dunha vez, mentres estaba escribindo, dábame de labazadas por isto, pero xa comezara e tiña que seguir. ¡En fin! Cousas que pasan.

P. Sabemos, porque o limos, que es socióloga. Ese feito aparece reflectido no libro nalgún momento? Fixeches alguna chiscadela á túa profesión?

R. Pregúntoo porque eu o teño feito… Como xa dixen un pouco máis arriba, a miña formación como antropóloga social foi fundamental sobre todo á hora de estrutura-la novela: a historia é a narración dun viaxe iniciático de aprendizaxe, o protagonista debe pasar unha serie de probas para ser considerado como membro adulto da sociedade. Esta estrutura é tamén común a case tódolos contos clásicos. É o que se chama tradicionalmente a viaxe do heroe.

P. Non é a túa única obra. Pódesnos falar un pouco sobre que outras cousas escribiches?

R. Escribín tamén novelas de intriga, algunhas delas cun certo toque fantástico como As sombras, que foi a primeira novela que escribín e que mestura un asasinato na praia de Riazor con espías, alquimistas e viaxes espazo temporais, e outras baseadas nun personaxe moi normal, como Patacas e máis patacas, onde unha axudante de cociña atopa un dedo no fondo dun saco de patacas e comeza a investigar e chega a descubrir unha familia moi particular. Teño tamén outra de fantasía que se desenvolve nos Xardíns de Méndez Núñez e onde aparecen mouras, trasnos, meigas, ...

P. Esta última pregunta reservámola sempre para o final de toda entrevista: Hai algo que non preguntáramos e queiras apuntar?

R. Si. Gustaríame dicir que en tódalas miñas novelas, aínda que semellen para nenos ou lixeiras de ler, hai sempre unha certa crítica a aspectos da realidade cos que non estou de acordo. Por exemplo, unha novela que titulei Medidas desesperadas. O argumento xurdiu de cando regresei a Coruña despois de case vinte anos estudando e vivindo en Madrid. Daquela xa tiña corenta e non atopaba traballo por ningures: Vou ter que facerme a cirurxía estética e falsifica-lo carné de identidade, dicía ós meus amigos. Desta situación xurdiu Medidas desesperadas. En Patacas e máis patacas, critico as escasas posibilidades de traballo de moita xente e como teñen, ás veces, que recorrer a traballos sen contrato e sen seguro para poder vivir.

Ficamos obrigadas a María Acosta pola súa amabilidade para connosco e a súa disposición para conseguirnos todo o que precisamos para a entrevista. O próximo, xa que logo, é sacar das entrañas de calquera Gapsiq librario este apetecible volume de preto de cincocentas páxinas, ideal para amantes dos tochos coma min, e engulilo en dúas dentadas despois de cear!

Queres saber máis?